Articles Health Tips | Hamro Patro

ग्यास्ट्राइटिस" समस्याले हामी धेरैलाई सताइरहेको हुन्छ । समयमा नै यसको उपाचार गरिएन भने यसले अलसर देखि क्यानसर सम्म हुन सक्ने सम्भावना हुन सक्छ । यो रोगलाई हामी सामान्य रुपमा लिनु हुदैन । पेटमा उत्पादन हुने हाइड्रोक्लोरिक एसिडले हामीले खाएको खानेकुरा पचाउन मद्दत गर्दछ । यदि यो एसिडको उत्पादन धेरै मात्रा उत्पादन भयो भने पेटभित्र सुन्निने अवस्था सृजना हुन्छ जसलाई ग्यास्ट्राइटिस भनिन्छ । यो अवस्था छोटो अवधिका लागि वा दीर्घकालिन अवधिका लागि हुन सक्छ ।

नवजात शिशुको छाला बच्चा र वयस्क भन्दा फरक हुन्छ । यिनीहरूको छालामा सामान्य रुपमा (physiologic), क्षणिक (transient) परिवर्तन लगायत आनुवंशिक (genetic) वा विकासात्मक (developmental) समस्या देखिन सक्छन् ।

हाम्रो समाज यस्तो छ कि हामीले आफ्नो मानसिक समस्या छ भन्न सक्दैनाै । कामको दबाब, परिवारको अपेक्षा, अपुग पैसा, कुनै कुरामा असफल हुनु जस्ता कारणहरूले अहिलेको यो आधुनिक संसारमा मानसिक स्वास्थ्य संघर्ष पनि बढ्दै गइरहेको छ ।

At present the scenario of mental health, although, has received more attention and acknowledgment, many well - known celebrities like Aamir khan and his daughter, Deepika Padukone, Hrithik Roshan are open to talk about this. Still, it’s quite usual practice to keep self-diagnosing oneself to have ‘Depression, OCD, Anxiety’ .. so on from google information but with the prevailing taboo, people hesitate to seek mental illness assessment and evaluation. Additionally, it is frequently seen that common individuals are beginning to openly discuss about their difficulties which clearly mimic to have had mental illnesses in some part of their life. But, the emotional toll they had experienced, seems to have misunderstanding that these are aspects of everyday stress in life and thus, continuing to normalise even the syndromic level of mental illnesses.

हाम्रो समाजमा दशैँ‚ तिहार‚ छठ्‚ नयाँ बर्ष‚ तीज‚ इद‚ ल्होसार‚ सक्राति‚ पूर्णीमा‚ भूम्या‚ उभौली‚ उधौली‚ क्रिस्मस लगायत बर्षैभरि कुनै न कुनै चाड पर्व भैरहने गर्दछ।जुनसुकै चाड पर्वमा पनि खाना र विशेषगरी मिष्ठान्न आकर्षणका केन्द्र हुने गर्दछन् । अझ‚ दशैँ तिहार जस्ता चाड पर्वमा धेरै गुलियो मिष्ठान्न‚ अल्कोहलयुक्त पेय पदार्थ‚ कोकाकोला लगायतका कार्बोनेटेड पेय पदार्थको सेवनमा बृध्दि हुँदै गएसँगै दाँत गिँजा‚ मुख मात्र नभएर मधुमेह‚ मुटु तथा उच्च रक्तचाप लगायतका जटिल अस्वस्थकर अवस्था सृजना हुने र मुख स्वास्थका चुनौतीका साथै अकालमा ज्यानै जाने जोखिम पनि थपिँदै गएको पाइएकोछ। तसर्थ‚ यस लेखमा मेला पर्वको समयमा आफ्नो आहारबिहारमा सावधान हुन र मुख तथा दाँतको विशेष हेरचाह गर्न सचेतना जागृत गराउने प्रयास गरिएकोछ।

औलो परजीवीहरूले हुने सङ्क्रमण हो। यो परजीवी मानिसहरूमा लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ। औलो लागेको व्यक्तिलाई धेरै ज्वरो र कामछुट्ने हुन्छ। चिसो हावापानी भएका शितोष्ण भागमा कम भए पनि उष्ण र अधिक गर्मीहुने क्षेत्र या देशहरूमा बढी हुन्छ। हरेक वर्ष २ अरब मानिसहरूमा औलोको सङ्क्रमण हुन्छ र ४ लाख भन्दा बढी मानिसहरू यो रोगले मर्छन्।

How do we know if someone is alive? Movement. Movement of our physical form. Movement allows us to explore the world around us, express ourselves, and embrace experiences.

मोटोपन एक स्वास्थ्य समस्या हो जसमा शरीरमा धेरै बोसो जम्मा भएको हुन्छ। यो सौन्दर्यमूलक समस्या मात्र हैन। यो चिकित्सकीय समस्या पनि हो जसले अन्य धेरै स्वास्थ्य समस्याहरू र स्वास्थ्य जोखिमहरू बढाउन सक्छ। यसमा मुटुको रोगहरू, मधुमेह (डायबेटिज), उच्च रक्तचाप, उच्च कोलेस्टोरल, कलेजोको रोग, स्लिप एप्निया र केही प्रकारका क्यान्सरहरू पर्दछन्।

साल्मोनेला सङ्क्रमण (Salmonellosis) पेटको आन्द्रामा हुने व्याक्टेरियाको कारणले हुने सङ्क्रमण हो । साल्मोनेला व्याक्टेरिया सामान्यरूपमा जनावर तथा मानसिहरूको आन्द्रामा बस्छ र दिसा (विष्टा) बाट बाहिर निस्कन्छ । मानिसहरू प्रायः दुषित खाना र पानीबाट सङ्क्रमित हुनपुग्छन् ।

हड्डी खिइँदै, कमजोर हुँदै जाने क्रम सबै मानिसमा उमेर अनुसार बढ्दै जान्छ। यो स्वाभाविक रूपमा सम्पूर्ण मानिसहरूमा समय अनुसार देखिन्छ। यो समस्यालाई हामी अङ्ग्रेजीमा "ओस्टियो-आर्थ्राइटिस" (osteoarthritis) भन्छौँ। देख्न त यो उमेर ढल्किदै जाँदा सबै मानिसमा ढिलो चाँडो देखिन्छ तर महिनावारी रोकिने समय वा रोकिएका महिलाहरूमा अलि तिब्र रूपमा देखा पर्दछ। विशेष रूपमा यो रोग पुरुषहरूमा ५० -६० वर्षको उमेरमा देखिन्छ भने स्त्रीहरूमा ४० -५० वर्ष मै देखिन सुरु हुनसक्छ। जोर्नी किन खिइँदै जान्छ भनेर बुझ्न सर्वप्रथम जोर्नी क हो भन्ने बुझ्न जरुरी हुन्छ।

दाँतको परीक्षण तथा उपचार गर्ने शिलशिलामा अनायास उत्पन्न हुने तनावलाई दन्त उपचारको भय र त्राश (Dental Fear and Anxiety) भनिन्छ । कतिपय अवस्थामा के कारणले यस्तो त्राश हुन्छ भन्नेसम्म पनि थाहा हुँदैन तर दन्त उपचार गराउनु अगावै अब केही नराम्रो भैहाल्छ कि भन्ने मनोवैज्ञानिक डर देखा परिसक्छ । यस्तो अनायास डराउने अवस्थाले कुनै पनि जाँच, ठोस निर्णय लिने समय, कार्य कक्ष वा यस्तै धेरै अवस्थामा ठूलो क्षति पुर्‍याउन सक्छ । दन्त चिकित्सक र दन्त उपचारको मनगढन्ते डरले आफ्नो मुखको हेरचाह र उपचार गराउने कार्यमा गम्भीर असर पुर्‍याउन सक्छ ।

At least once in our life, we've heard the phrase "Health is wealth." But this isn't just a saying; it's a fundamental truth. Ignoring our health can risk our ability to achieve desired goals.

विश्वभरमा फैलिएको मंकीपक्सको (Monkeypox) संक्रमण नेपालमा पनि पहिलोपटक एक ६० बर्षीया विदेशी महिलामा पुष्टि भएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले सार्बजनिक गरेको छ । यस रोगको हालसालैको प्रकोप करिब एक बर्ष अघि लण्डनमा फेला परेको थियो । त्यसयता हालसम्ममा यो रोगको संक्रमण ११० भन्दा बढी मुलुकहरुमा देखिएको छ जसमा ८७ हजार भन्दा बढी संक्रमित भएका छन भने ११२ को मृत्यु भइसकेको छ । यस रोगको संक्रमण दर घटाउन विश्व स्वास्थ्य संगठनले सबै देशलाई उचित उपाय अपनाउन आह्वान गरेको छ । त्यस्तै नेपालमा संक्रमण फेला परेपछि नेपाल सरकारले पनि आकस्मिक उपायहरु अपनाउन थालेको छ ।

हाँडे रोग प्राय बालबालिकाहरूमा देखिने सरुवा रोग हो। यो प्राय: खोप नलगाएका १५ वर्ष मुनिका बालबालिकामा देखिने गर्छ। यो प्याराम्याक्सो या Mumps भाइरसको सङक्रमणले गर्दा लाग्ने रोग हो। यो प्राय रोग लागेका व्यक्तिहरूले खोक्दा हाच्छिउँ गर्दा निस्कने ससाना पानीका कणहरूमा, र्‍याल, पिसाबबाट दुषित भएका सामग्रीबाट सर्दछ। हाल काठमाडौँ उपत्यका वरपर बालबालिकाहरूमा धेरै मात्रामा देखिने गरेको छ।

ग्रीष्म ऋतु शुरु भएसँगै अत्याधिक पसिना आउने, कमजोरी महसुस हुने, चक्कर लाग्ने, हेर्न समस्या हुने, धेरै तिर्खा लाग्ने, वाकवाकी लाग्ने, टाउको दुख्ने, सास फेर्न असजिलो हुने, मुटुको धड्कन बढ्ने, छाला पहेंलो हुने जस्ता विभिन्न समस्याहरू निम्तिन्छन् l तर डराउनु पर्दैन, हामीले केही उपाय तथा पूर्व तयारी गरियो भने हामीले गर्मीबाट हुने जोखिमलाई कम गर्न सकिन्छ । यस लेखमा हामीले गर्मीबाट निम्तिन सक्ने समस्याहरूलाई कम गर्ने ७ सुझावहरू प्रस्तुत गरेका छाैँ ।

लु एक स्वास्थ्य अवस्था हो जुन धेरै उच्च तापक्रममा लामो समयसम्म बस्दा या गर्मी समयमा धपेडी पर्ने गरी काम गर्दा हुन्छ। यो गर्मीले गर्ने गम्भीर हानी हो जसमा शरीरको तापक्रम १०४ डिग्री फरेनहाइट भन्दा बढी हुन्छ। यो प्राय गर्मी महिनामा देखिन्छ।

पाठेघरको मुखमा हुने क्यान्सरलाई सर्भाइकल क्यान्सर भनिन्छ।यो समस्या ३० वर्ष भन्दा‌ माथिका उमेरका महिलाहरूमा देखिने रोग हो।पाठेघरको मुख दुई किसिमको कोषिकाहरू मिलेर भनेको हुन्छ।यस भागबाट निस्कने रसले विर्यलाई पाठेघर पुग्नु अघि पोषण दिने तत्व प्रदान गर्छ , साथै यस अङ्गबाट निस्कने रस किटानु निरोधक पनि हुन्छ।

टाइफाइड ज्वरो साल्मोनेला टाइफी ब्याक्टेरियाको कारणले गर्दा हुन्छ। यसलाई नेपालीमा म्यादी ज्चरो र चिकित्सा विज्ञानमा इन्टेरिक फिभर भनेर पनि भन्ने गरिन्छ। टाइफाइड एक सरुवा रोग हो। हाम्रो जस्तो कम विकसित देशहरू र व्यवस्थित शहरीकरण नभएका देशहरू तथा ढल तथा फोहरमैलाको व्यवस्थापन राम्ररी नहुने देशहरूमा यस रोगको प्रकोप बढी हुन्छ।

गाउट (Gout) भनेको एक किसिमको इन्फ्लामेटरी आर्थ्राइटिस (Inflammatory arthritis) हो। यासमा प्रायः शरीरको एउटा जोर्नीमा युरिक एसिडका मणिभ/क्रिस्टलहरू (Monosodium urate) जम्मा भएर सुन्निने र दुख्ने गर्दछ। ५०% भन्दा बढी बिरामीमा यो समस्या खुट्टाको बुडी औँलामा देखिने गर्दछ, यसलाई "पदाग्रा" (Podagra) पनि भनिन्छ। कुनै समय दुखाई अति नै ज्यादा हुने गर्दछ भने कहिले काहीँ कुनै दुखाई बिरामीलाई महसुस हुँदैन। गाउटमा दुखाई एक्कासी हुने गर्दछ। दुखाई बाहेक प्रभावित स्थानमा रातोपना, तातोपना, सुन्निने पनि हुने गर्दछ। कसै कसैमा भने एकैचोटीमा २ वा २ भन्दा धेरै जोर्नीहरू पनि दुख्ने गर्दछ।

खुट्टा मर्कनु (एङ्कल स्प्रेन) भनेको गोलिगाँठोमा हुने लिगामेन्ट (ligament) तन्किनु वा च्यातिनु हो। लिगामेन्टको काम भनेको दुई वा दुई भन्दा बढी हड्डीहरू जोडेर राख्ने हो। गोलिगाँठो मर्कदा यी लिगामेन्टहरू तन्किन्छन् या च्यातिन्छन् जसले गर्दा गोलिगाँठोको नियमित स्थितीमा परिवर्तन पर्दछ र टेक्दा खुट्टामा भर नभएको जस्तो हुने र दुख्ने हुन्छ। गोलिगाँठोको बाहिरपट्टि र भित्रपट्टि दुबैतिर लिगामेन्टहरू हुन्छन् र तिनीहरू मध्ये बाहिर पट्टिको लिगामेन्ट धेरै जसो च्यातिने गर्दछ।

पित्तथैली कलेजोको करिब बीचभागमा रहेको एक थैली हो।पित्त थैलीको‌ काम कलेजोमा उत्पन्न हुने खाना पाचन गर्ने पित्त रसलाफ जम्मा गरी राख्नु र पेटमा खाना जम्म हुन आएपछि रासायन‌, पाचन कार्यको लागि वितरण गर्नु हो।पित्त थैलीको पत्थरी भनेको पित्त थैलीमा पत्थर‌ जस्तो ठोस पदार्थ बन्नु या जम्मा हुनु हो।

दादुरा बाल्यकालको देखिने गम्भीर रोग हो। २४ नोभेम्बर २०२२ र १० मार्च २०२३ सम्म, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार पश्चिम नेपालका सात जिल्ला र पूर्वी नेपालका तीन जिल्लामा ६९० दादुराका घटनाहरू रिपोर्ट गरिएको थियो जसमा एकको मृत्यु पनि भएको थियो।

डन्डिफोरलाई अङ्ग्रेजीमा एक्ने भल्गारिस ( पिम्पल) पनि भनिन्छ। यो पिलोसेबेसियस एकाइको समस्या हो। यसले मुख्यतया पूर्वकिशोरावस्था peripubertal १२ देखि १४ वर्ष भित्रको जनसंख्यालाई असर गर्छ। यो बढ्दो तेल/सेबम उत्पादनको कारणले गर्दा शुक्ष्म जीवको सक्रियता निर्माण हुँदा हुने गर्दछ र पिलोसेबेसियस क्यनललाई रोक्छ र यसको कारणले डन्डिफोर उत्पन्न हुन्छ। जीवाणु (Propionibacterium acnes) प्रोपियोनिब्याक्टेरियम एक्नेसले एक्ने भल्गारिसमा प्रमुख भूमिका खेल्छ। डण्डीफोरले दुबै लिङ्गका व्यक्तिहरूलाई समान रूपमा असर गर्छ।

पिसाबको सङ्क्रमण (युरिनरी ट्र्याक इन्फेक्सन UTI) युरिनरी प्रणालीको कुनै पनि भागको सङ्क्रमण हो। युरिनरी प्रणलीमा मृगौला,पिसाब नली, पिसाब थैली र युरेथ्रा पर्दछन्। प्रायः तल्लो युरिनरी ट्र्याक - पिसाव नली र पिसाब थैलीमा सङ्क्रमण देखिने गर्छ।

पेप्टिक अल्सर मानिसको पेट या सानो आन्द्राको माथिल्लो भागमा देखिने खुल्ला घाउहरू हुन्। पेप्टिक अल्सरहुँदा सबैभन्दा धेरै देखिने लक्षण भनेको पेटको दुःखाइ हो।

थायरोइड ग्रन्थीले अति धेरै थायरोइड हर्मोन उत्पादन गर्दा हाइपथायरोइडिजम हुन्छ। यसलाई अति सक्रिय थायरोइड भनेर पनि भन्ने गरिन्छ। हाइपरथायरोइडिजमले शरीरमा हुने मेटबोलिजमलाई छिटो गराउँछ। जसको कारणले शरीरमा थुप्रे लक्षणहरू जस्तै वजन घट्ने, हात काम्ने, छिटो या अनियमित मुटुको गति हुने जस्ता लक्षणहरू देखिन्छ।

हालका वर्षहरूमा टेलिहेल्थ मार्फत स्वास्थ्य सेवाहरूप्रवाह बढ्दै गएको छ र यो विशेष गरी बाल रोगहरूको लागि फाइदाजनक भएको छ । टेलिहेल्थले बालबालिकाहरूको रोगका लागि आवश्यक पर्ने चिकित्सा हेरचाह र प्रारम्भिक स्वास्थ्यउपचार सुविधाजनक, सुरक्षित र पहुँचयोग्य तरिकामा प्राप्त गर्न मद्दत गरिरहेको छ ।

सामान्यतया मौसम परिवर्तनको बेलामा धेरैलाई ज्वरो र रूघा खोकीले सताउँछ । जनजीवनाको बोलीमा रुढी या ज्वरो मर्की भनिने यस्ता रोगहरू प्राय मौसम परिवर्तनको बेलामा देखिइरहन्छ। अहिले इन्फ्लुएन्जा ए, इन्फ्लुएन्जा बी भाइरस र ब्याक्टेरियाको सक्रियता बढेर तिनीहरूको सङ्क्रमणले यस्तो हुन्छ। यसका अन्य लक्षणहरूमा घाटी दुख्ने, सास फेर्न गाह्रो हुने, सुख्खा खोकी लाग्ने समस्या हुन सक्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संघको आव्हानमा नेपाल लगायत विश्वभर मार्च २४ तारिखका दिन विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रम र नाराहरू सहित बर्षेनी विश्व क्षय रोग दिवस मनाइन्छ । विश्व स्वास्थ्य संघले यस वर्षको लागि हो, कामी क्षय रोग निर्मूल गर्न सक्छों भन्ने नारा तय गरेको छ । समुदायमा क्षय रोग सम्बन्धी जनचेतना जागृत गराई यसको नियन्त्रण अभियानमा सबैको सहभागीता सुनिश्चित गराउने अभिप्रायले आयोजना गरिने विश्व क्षय रोग दिवसबाट आम जनसमुदायमा क्षय रोगको जानकारी र सावधानीका उपायहरूबारे जानकारी प्राप्त गरि लाभान्वित हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

मुख स्वास्थ्य भन्नाले दाँतको समस्या मात्र नभएर टाउको, मुहार र मुख भित्रका दाँत, गिँजा, जिभ्रो, गाला, तालु, ओँठ समेत समग्र मुखका स्वास्थ्य अवस्थालाई जनाउँदछ । मुख स्वास्थ्य वा दन्त चिकित्सा मानव सभ्यताको सुरूदेखिनै प्रचलनमा रहेको छ । मुख स्वस्थ नभएसम्म पुरै शरीर स्वस्थ हुन नसक्ने कुरा पुष्टि भैसकेको छ । मुख स्वास्थ्यका सर्वाधिक घातक कारणहरूमा गुलीयो र सूर्ती तथा सूर्तीजन्य पदार्थ हुन् । विश्वका ३.५ अरब मानिसहरू केही सावधानी अपनाएमा जोगिन सकिने तर लापर्वाहीको कारण एउटा न एउटा मुख स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्याबाट ग्रसित छन् जसमा ९० प्रतिशत (२.३ अरब) को दाँत किराले खाने समस्या रहेको छ ।

H3N2 मानसिहरूमा इन्फ्लुएन्जा (फ्लु) गराउने भाइसको प्रकार हो। यो इन्फ्लुइन्जा A भाइरसको एक प्रकार हो र यो प्राय जाडोयाममा देखिन्छ। H3N2 इन्फ्लुएन्जा भाइरस (फ्लु) इन्फ्लुएन्जा भाइरसको संक्रमण पछि मानिसमा ज्वरो, रुघा, खोकी, नाकबाट तरल पदार्थ वग्ने, घाटी दुख्ने, थकान महसुस हुने, शरीर दुख्ने, पखाला लाग्ने, सास फेर्न गाह्रो हुने र कतिपयलाई आँखामा संक्रमण हुने समेतको लक्षणहरू देखिने गर्दछ ।

नेपालमा मुख स्वास्थ्यको अवस्था ज्यादै नाजुग देखिन्छ । यहाँ १ देखि ९ बर्ष उमेर समुहका करिब ५१.२ प्रतिशतका दुधे दाँत र ५ बर्ष माथिका ३१.५ प्रतिशत जनसंख्याको स्थायी दाँतमा किरा लागेर पनि उपचार गराउँदैनन् । नेपालमा १५ बर्ष माथिका १४.८ प्रतिशत मानिसहरूमा गम्भिर प्रकृतिको गिँजा रोग पाइन्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले कुष्ठ रोग, डेंगु लगायतका २० वटा उपेक्षित रोगहरूको सन् २०३० सम्म पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गर्ने लक्ष्य लिइ सम्बध्द सबै देशहरूलाइ नियन्त्रण कार्यक्रम सञ्चालन गर्न मार्ग दर्शन गरेको छ । यसको लागि सरोकारवालाहरूको सचेतना अभिबृध्दि गर्दै सहकार्य गर्ने अभिप्रायले हरेक बर्षको जनवरी ३० तारिखको दिनलाइ त्यस्ता रोगहरूको बारेमा सचेतना जागृत गराउने विविध कार्यक्रमहरू सहित नेपाल लगायत विश्वभर उष्णप्रदेशीय उपेक्षित रोग दिवसको रूपमा मनाउने गरिएको छ ।

मानिसको मुख तथा मुखभित्रका सबै अङ्गप्रत्यङ्गहरूमा क्यान्सर हुने गर्दछ। मुख र घाँटीको क्यान्सरलाई एकै साथ भन्नु पर्दा हेडनेक क्यान्सर भनिन्छ । विश्वमा बर्षेनी ६ लाख ४० हजार मानिसमा मुखको अर्बुद (क्यान्सर) हुने गरेको पाइएको छ । संयुक्त राज्य अमेरिकामा सन् २०२० मा ५३ हजारभन्दा बढी मुख क्यान्सरका रोगी (दुई तिहाइ पुरूष) भएकोमा दैनिक १३२ जना संक्रमित र एक जनाको मृत्यु हुने गर्दछ ।

बोलिचालीको भाषामा कुष्ठ रोगलाई कोर र रोगीलाई कोर्या भन्ने गरिन्छ । कुष्ठ रोग माइकोब्याक्टेरियम लेप्री (Mycobacterium leprae) नामको सुक्ष्म जीवाणु (bacteria) को संक्रमणबाट मानिसमा लाग्ने र उपचार गरेर निको हुने सामान्य सरुवा रोग हो । यो रोग मानव सभ्यताको सुरुदेखि चुनौतीको रुपमा रहेको भएपनि हाल आएर उपचार गरेर निको पार्न, रोकथाम गर्न र उन्मूलन गर्न सकिने जीर्ण रोगमा परिणत भएको छ ।

दाँतको सबैभन्दा बाहिरी सेतो र कडा भागलाइ इनामेल (enamel), त्यसको भित्रको मसिना छिद्रयुक्त हाडलाइ डेण्टिन (dentin) र सबैभन्दा भित्री रगत र स्नायुका नसा भएको नरम भागलाइ पल्प (pulp) भनिन्छ । इनामेलले साह्रो खानेकुरा चपाउन र मुखमा हुने ठोस वा तरल खानेकुरा र हावा समेत दाँत भित्र छिर्नबाट जोगाएर दाँतको सुरक्षा गर्दछ । हामीले खाने अम्लिय पदार्थ, सफ्ट ड्रिंक्स वा दाँतमा अड्किएको खानेकुरामा बृध्दि हुने सुक्ष्म जीव (ब्याक्टेरिया) ले उत्पन्न गर्ने अम्लीय पदार्थले इनामेल पगालेर दाँतलाइ कमजोर पार्न सक्दछन् ।

संयुक्त राष्ट्र संघले सन् २०२० मा डिसेम्बर २७ तारिखलाई अन्तराष्ट्रिय माहामारी नियन्त्रणको पूर्वतयारी दिवसको रुपमा मनाउने निर्णय गरेको हो । माहामारीको प्रभावकारी रोकथाम तथा नियन्त्रण गर्ने कार्यमा समन्वय र सहकार्य गर्नको लागि सरोकारवालाको सचेतना अभिबृद्धि गर्ने अभिप्रायबाट यो दिवस विभिन्न शैक्षिक तथा सचेतनामूलक कार्यक्रमहरु सहित विश्वभर मनाउने गरिन्छ ।

रुघाखोकी या मर्की भाइरल कारणले स्वासप्रश्वास प्रणालीको माथिल्लो भागमा हुने सङ्क्रमण हो। यो कष्ठप्रद हुने भएपनि प्राय हानिकारक हुँदैन। धेरै प्रकारका भाइरस या विषाणुहरूले रुघाखोकी गराउँछन्।

नेपालमा जाडो मौषम शुरू भइसकेको छ र प्रायः सबै न्यानो बन्ने तरखरमा हुनुहुन्छ । काठमाडौंमा मात्रै मंसिर, पुस र माघ महिनामा औषत तापक्रम ३-४ डिग्री सम्म पुग्ने गरेको छ । भौगोलिक विविधताका कारण नेपालका अन्य भेगहरूमा यो तापक्रम अझै न्यून हुने गरेको छ । परिवारको हेरचाह गर्नेलाई जाडो मौषस आएसँगै चिन्ता बढ्न थाल्छ । जाडोमा आइपर्ने समस्याहरुको धेरै हुन्छन् । यी समस्याहरूका लागि आफै नै सक्रिय भएर व्यवस्था गर्नुपर्ने हुन्छ जसले आइपर्ने रोगबाट सुरक्षित हुन सहयोग पुराउछ ।

Many don’t like ingestion of any capsules or medication for treatment, even the analgesic one to heal some pain, especially with those related to mental problems. Human body and mind have always been a wonder as they build their own way to deal with the problems encountered naturally.

उत्सवको समयमा पिउँदै हुनुहुन्छ र तपाईँले औषधिहरू पनि खाँदै हुनुहुन्छ भने जोखिम बढिरहेको हुनसक्छ

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले डिसेम्बर १ तारिखलाई विश्व एड्स दिवस घोषणा गरेको छ । यस बर्ष "Equalize" को नारा र विभिन्न कार्यक्रम सहित विश्वभर यो दिवस मनाइँदैछ । मानिसको रगतमा भएका शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली सम्बद्ध लिम्फोसाईट (CD4+) नामक स्वेत रक्त कोषमा वृद्धि भै ती कोषलाई नष्ट गरेर प्रतिरक्षा प्रणाली नै ध्वस्त पार्ने रेट्रो भाइरसलाई Human immunodeficiency virus (HIV) भनिन्छ । HIV को संक्रमण भएर प्रतिरक्षा प्रणाली नष्ट भै जीवनको लागि चुनौती उत्पन्न गर्ने अर्बुद रोग (Cancer) लगायतका अन्य सङ्क्रामक रोगावस्थालाई Acquired human immunodeficiency syndrome (AIDS) भनिन्छ ।

टेलि हेल्थ वा टेलि मेडिसिन जस्तै फिजियोथेरापीको सेवा प्रवाह पनि अधुनिक संचारको माध्यम जस्तै टेलिफोन, भिडियो कन्सल्टेन्ट, सुचनात्मक सामाग्रीहरू को प्रसारण बाट गर्न सकिन्छ। यस्ताे बिधिबाट सेवाहरू प्रसारण गर्दा उपचारात्मक विधि, अध्यापन, प्रगतिको अनुगमन, स्वास्थ्य प्रवर्द्धन लागायत विभिन्न कार्य गर्न सकिन्छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले एन्टिमाइक्रोवियल रेसिस्टेन्सको कारण सन् २०५० सम्ममा विश्वमा करिब एक करोड मानिसको मृत्यु हुने आंकलन गरेकोछ । मानिसले व्याक्टेरिया, ढुसी, परजीवि, भाइरस जस्ता सुक्ष्मजीव नासक वा प्रतिरोधक एण्टिवायोटिक लगायतका प्रतिजैविक (antimicrobial)औषधिहरुको अधिक, जथाभावी प्रयोग वा दुरुपयोग गर्नाले सुक्ष्मजीवहरुले त्यस्ता औषधि विरुद्ध लड्ने क्षमता सहितको औषधिले काम नगर्ने स्वरुप (रेसिस्टेण्ट) मा विकास हुने अवस्थालाई प्रतिजैविक प्रतिरोधी अवस्था (antimicrobial resistance) भनिन्छ ।

मधुमेह भन्नाले एक मेटाबोलिक बिकार जस्मा रगतमा रकेको चिनीको मात्रा: बिशेषगरि ग्लुकोजको मात्रा अत्याधिक रुपमा बढ्दछ । मधुमेह मुलत दुई किसिमले लाग्नसक्छ: एक चिनीको मात्रा नियन्त्रणगर्ने हर्मोन "इन्सुलिन" को उत्पादनमा कमि वा इन्सुलिन ले ग्लुकोज माथि गर्ने प्रतिक्रियामा आँच आउनु ।

मधुमेह भनेको मानिसहरूको रगतमा ग्लुकोज (सुगर) बढी हुने दीर्घ रोग हो। यो रोग एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्दैन तर एक पुस्ताबाट अर्को पुस्तामा वंशाणुगतरूपमा सर्दछ।

सामान्यतया फिजियोथेरापी वा जनबोलिमा "थेरापी" भनेर चिनिने भौतिक चिकित्सा जसमा भौतिक माध्यम जस्तै ताप, करेन्ट, ध्वनि, कसरत , म्यानुल, मुभमेन्ट वा चाल को प्रयोग बाट उपचार गर्ने पद्धति भन्ने बुझिन्छ। उपचारात्मक मात्र नभएर स्वास्थ्य प्रवद्र्धनात्मक, निदानात्मक र पुनर्स्थापनात्मा क्षेत्रमा समेत फिजियोथेरापीको विशेष भूमिका हुन्छ।

सबैजसो व्यक्तिहरूलाई समय समयमा तनाबको महसुस हुने गर्दछ । केही मानिसहरूले तनाबलाई सहयोगी भएको र कहिले काहिँ जीवना उत्प्रेरणा जगाउने पनि भन्दछन्। तर कहिलेकाहिँ तनाबले जीवनमा प्रभाव पारिरहेको छ भने उपचार र उपायहरू उपलब्ध छन्।

एक्लोपन हाम्रो जीवनको लागि हानिकारक हुनसक्छ। मानिसहरू जसले आफू एक्लो महसुस गर्नुहुन्छ उहाँहरू डिप्रेसन, एङ्जाइटी र निद्रा सम्बन्धी समस्याहरूबाट ग्रसित हुने सम्भावना धेरै हुन्छ।

सबै मानिसमा समय समयमा रिस या क्रोधको भावना उत्पन्न हुने गर्दछ त्यो सामान्य हुनसक्छ तर यसले गर्दा तपाईँको जीवना नकारात्मक प्रभावहरू परिरहेको छ भने तपाईँले केही कदमहरू लिन सक्नुहुन्छ।

अब्सेसिभ कम्पल्सिभ डिसअर्डर (OCD) सामान्य रूपमा धेरै हुने मानसिक स्वास्थ्य अवस्था हो, जसमा मानसिहरूमा अब्सेसिभ (कुनै एकै प्रकारको धुन चढ्ने) विचारहरू आउने र कम्पल्सिभ (वाध्यात्मक) व्यवहारहरू देखिने हुन्छ।

कतिपय मानिसको सास ज्यादै दूर्गन्धित हुन्छ । अझ सार्वजनिक बस, भिडभाड वा बैठकमा आम्नेसाम्ने भइयो भने त दूर्गन्धित सासले गर्दा निसास्सिने, टाउको दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने र मुर्छा नै परिएला जस्तो हुन्छ ।

जीवनमा कहिलेकाहिँ एङ्जाइटी हुनु सामान्य कुरा हो। तर एङ्जाइटी भएका मानिसहरूमा जीवनका सामान्य घटनाहरूको बारेमा पनि गहिरो, अधिक र लामो समयको डर, चिन्ता उत्पन्न हुने गर्दछ। एङ्जाइटी डिसअर्डरहरूमा कहिलेकाहिँ एक्कासी गहिरो एङ्जाइटी, डर अथवा आतङ्क उत्पन्न हुन्छ जुन केही मिनेटमा नै शिखरमा पुग्न सक्छ ( प्यानिक एट्याक)।

डिप्रेसन (major depressive disorder) सामान्यतया धेरै हुने र मानिसको सोच, अनुभूति र क्रियाकलापमा असर गर्ने सामान्य तथा गम्भीर मेडिकल रोग हो। राम्रो कुरा भनेको यो उपचार हुने रोग हो। डिप्रेसनले गर्दा मानिसमा दुखित भावना उत्पन्न हुने र कुनै समयमा मनपर्ने क्रियाकलापहरूमा मन नलाग्ने हुन्छ। यसले मानिसहरूमा विभिन्न शारीरिक र संवेगात्मक असरहरू गर्दछ र काममा र घरमा उनीहरूको कार्यक्षमता घटाउँछ।

हामी के खान्छौँ, कति खान्छौँ, कसरी खान्छौँ, कुन बेला खान्छौँ किन अवस्थामा खान्छौँ- यी सबै कुराहरूले हाम्रो स्वास्थ्य अवस्थालाई निर्धारण गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ। भोनसँगको हाम्रो नाता केबल रमाइलो र तृप्तिको लागि मात्र नभइ बाँच्नको लागि पनि यो हाम्रो जीवनको महत्त्वपूर्ण पाटो हो। तर आजभोलि स्वस्थ भोजन र भोजनशैलीसँगको हाम्रो नाता कमजोर हुँदै गइरहेको छ।

फलफूल खानु स्वास्थ्यको लागि लाभदायक छ। फलफूलमा प्रसस्त मात्रामा ग्लुकोज, भिटामिन, खनिज पदार्थ र प्रोटिन, फाइबर लगायतका पौष्टिक तत्त्वहरू पाइन्छन्। फलफूल कुन बेला र कसरी खाने भन्ने विषयमा एकमत पाइदैँन। कसैले बिहान, कसैले बेलुका त कसैले फलफूल मात्र त कसैले फलफूल र अन्य खाद्य मिसाएर खानुहुन्छ।

आजभोलि दिनै पिच्छे किल्निक मा वा व्यक्तिगत रूपमा भेट्ने बिरामी हरू लाई फिजियोथेरापी उपचार को लागि के गर्नुहुन्छ ? भनि सोध्दा सुन्ने गरेको छु," मेरो छोरा ले अमेरिका बाट पठाईदिएको कम्मरको बेल्ट, छोरी ले आष्टे्लिया वाट ल्याइदिएको घुँडाको पट्टी, , मालिस गर्ने तेल, सेक्ने ब्याग, मालिस गर्ने भाइब्रेटर" आदि प्रयोग गर्दछु।

नीओप्लास्म जसलाई क्यान्सर पनि भनिन्छ यो एउटा सेल, तन्तु अथवा कोशीकाको असामान्य वृद्धि हो जसको वृद्धि सामान्य तन्तु को भन्दा बढी र असंगत हुन्छ र त्यस्ता नराम्रा बिकाश लाई सुरु गराउने उत्तेजक तत्वलाई हटाएपछि पनि उत्तिकै रूपमा जारी रहन्छ जसले परिवर्तन उत्पन्न गर्छ । टाउको र घाटिको स्क़ुअमोउस सेल कर्सिनोमा ले मुख को क्यान्सर को ९५% भन्दा बढी प्रतिनिधित्व गर्दछ। मुखको क्यान्सरले मुख स्वास्थ्य मा बोझ उत्पन्न गर्छ र मानसिलाई जीवनभर पिडा, असुविधा, बिकृति र मृत्यु को कारण बन्न पुग्छ।

कपाल अथवा रौँ स्तनधारी जीवको पहिचान हो l यो हाम्रो शरिरको धेरै ठाउँमा भएपनि टाउकोको कपालको धेरै महत्व छ। यो केराटिन प्रोटिनले बनेको हुन्छ l यसले मानिसको सौन्दर्यलाई निखार्ने मात्र नभई शरीरलाई न्यानो प्रदान गर्ने, हानिकारक विकिरणबाट सुरक्षा गर्ने, रोगको, पोषणको र हर्मोनको अवस्था समेत जनाउछ।

डायपर डर्मेटाइटिस भनेको डायपर लगाइने क्षेत्रमा हुने दागहरू (rashes) हो । यी मध्ये सबैभन्दा सामान्य जलन डायपर डर्मेटाइटिस ( Irritant diaper dermatitis) हो। यसमा बालबालिकाको डायपर लगाउने स्थानमा रातोपन देखिने र बच्चाहरूलाई पोल्ने गर्दछ ।

कहिँ कतै कसैले आत्महत्या गरेको समाचार सुन्दा हामी खिन्न हुन्छौं । अझ यदि आफ्नो नजिकको मान्छेले आत्महत्या गरेको खबर सुनियो भने हामीलाई असाध्यै पिडा हुन्छ । “आखिर किन त्यो मानिसले यो कदम चल्यो ?”, “त्यसले यस्तो नगरेको/नगरेकी भए हुन्थ्यो”, “के पिडा परेको थियो र त्यसलाई ?” यस्ता विभिन्न कुराहरू समाज र आफन्तमा केही दिन सम्म चर्चाको विषय बन्छन् ।

दुई बच्चा अर्थात् दुई गर्भको बीचमा हुने समयलाई जन्मान्तर पनि भनिन्छ। जन्मान्तर विभिन्न कुराले निर्धारण गर्दछ। आमाको उमेर, पहिल्लो सुत्केरीको प्रकार, सुत्केरीको बेला आएको जटिलता तथा आमाको स्वास्थ्यअवस्थाजस्ता कुराहरुलाई मध्यनजर गर्नुपर्ने हुन्छ। यीमध्ये पछिल्लो सुत्केरी कसरी भयो भन्ने कुराले खास महत्व राख्दछ।

दुई बर्ष भन्दा अघि देखि विश्वभर कोरोनाले महामारीको रुपमा हाहाकार मच्चाउदै आएको छ । कोरोनाको खोप अधिकांश जनताको पहुँचमा पुगिसकेको र बढ्दो जागरुकताका कारण अहिले कोरोनाको संक्रमण तथा प्रभाव हट्दै गएको छ । कोरोना घटेर जनजीवन सामान्य हुन नपाउँदै देशका अधिकांश जिल्लामा डेंगु रोगले उग्र रुप लिदै गइरहेको छ । अघिल्ला वर्षहरुको तुलनामा यो वर्ष डेंगुको संक्रमण धेरै गुणा बढेको पाइएको छ । कोरोनाको जस्तै लक्षण लिएर अघिल्लो केहि सातादेखि शुक्रराज ट्रपिकल अस्पतालमा आएका बिरामीमा डेंगु भएको पाइएको थियो ।

नवजात शिशुहरूको लागि आमाको दूध एक सर्वश्रेष्ठ खाना हो। आमाले आफ्नो बच्चालाई दिन सक्ने सबभन्दा राम्रो उपहार नै स्तनपान हो। यसले सामान्य वृद्धि र विकासको लागि सबै पोषक तत्वहरू समावेश गर्दछ। ६ महिना भएसम्म आमाको दुध बच्चाको लागि विशेष हुन्छ ।

Root canal treatment (RCT) is a treatment done to repair and preserve a badly damaged or infected tooth instead of removing it. Most people have little if any pain during a root canal, as it is done under local anesthetics. In fact, it's probably more painful living with a decayed tooth.

यो डेंगु भाइरसको संक्रमणले गर्दा लाग्ने रोग हो। यो भाइरस ४ प्रकारका हुन्छन्। डेंगु भाइरस-१, २, ३ र ४ । एक खालको भाइरसको संक्रमणबाट यो रोग लागेपछि जीवनभरलाई त्यो भाइरसबाट सुरक्षा मिल्छ, अर्थात् एकपटकको संक्रमणपछि लाइफ लंग इम्युनिटि हुन्छ। तर अन्य प्रकारका डेंगु भाइरसको संक्रमणबाट भने केहि समयलाई मात्र सुरक्षा हुन्छ र त्यो लागेपछि त्यसका जटिल समस्याहरु आउने सम्भावना बढेर जान्छ।

हुर्लुक्क भनेको बिना बल पेटबाट तत्वहरु खाने नलि र मुखबाट निस्कनु हो र यसलाई बान्ताबाट कसरी छुट्याउने भने बान्ता बल पुर्वक हुने गर्दछ । नवजात शिशु र सानो बच्चाको केहि सामान्य शारिरिक परिवर्तनहरु हुन्छन ( Normal Physiological Changes) जस मध्ये हुर्लुक्क आउने (Regurgitation) मुख्य हो ।

के हिउँद अनि के बर्खा ? हरेक मौसममा हाम्रो देश अनि समाजमा जन्डिसको सङ्क्रमण पाइएको छ । दूषित पानी, खाना लगायतका कुराले यो कलेजोको सङ्क्रमण ज्यान लिने अवस्था सम्म पुग्दछ ।

आजभोली पेटको समस्या लगभग हरेक घरका सदस्यहरुमा पेट अनि पाचनको समस्या देखिने गर्दछ । हाम्रो खानामा जंक फुडको बढ्दो प्रयोग, पोषणयुक्त खानाको कमी र तनावपूर्ण जिन्दगीले गर्दा पनि हामी यस्तो समस्याहरुको शिकार बनेका छौँ वा बन्दै गइरहेका छौँ ।

यहाँहरुको प्रिय मोबाइल एप हाम्रो पात्रो मार्फत अब डाक्टरहरुसँग पनि सोझै परामर्श गर्न सकिने भएको छ । यहाँ र यहाँको डाक्टर बीचको दूरि केवल एक क्लीक मात्र पर छ । स्वास्थ नै सबैभन्दा ठूलो सम्पती हो, आज उच्च रक्तचापका विषयमा कुरा गरौं ।

नेपाली जनहरूमा मुटुको जनचेतना अनि जीवनशैलीगत कुराहरू सञ्चार गर्न हाम्रो पात्रो आज स्वस्थ मुटुका ५ रहस्यहरू लिएर आएको छ । हाम्रो पात्रो एपमा "हाम्रो पात्रो हेल्थ" फिचर अन्तर्गत यहाँहरूले सजिलै विशेषज्ञ डाक्टरहरूसँग एउटा क्लिक मार्फत जोडिन सक्नुहुनेछ।

A Banker increasingly underperforms in his workplace. He is constantly tired and stressed out and is repeatedly scolded by his superiors.

A middle-aged person is afraid of leaving his home, afraid of travelling alone and afraid of being in a crowd. He develops marked anxiety with palpitations and swelling if he is in these situations. He often avoids public transport to go to his place of work.

उसको कार्यक्षेत्रमा एक बैंकरको कार्यक्षमता लगातार न्यून हुँदै जान्छ। उ लगातार थकित र तनाब महसुस गर्छ र उसका हाकिमहरूबाट गाली खाइरहन्छ। उ सुत्न जान्छ तर भोलिको दिन र भोलिको पर्खाइको बेचैनीले गर्दा उ निदाउन सक्दैन र अबेर सम्म जागा रहन्छ। दैनिक चक्र यसरी नै चलिरहन्छ।

एक अधबैँसे पुरूषलाई घर छोड्न डर लाग्छ, एक्लै हिँड्न डर लाग्छ र भिडमा हुँदा भयको महसुस हुन्छ। उक्त अवस्थामा हुँदा हृदयको गति बढ्ने र सुन्निने जस्ता एङ्जाइटीका चिन्हहरू उहाँमा विकास हुन्छ। कार्यालयमा जाँदा आउँदा उहाँ प्राय सार्वजनिक यातायातबाट टाढा रहनुहुन्छ।

जीवनशैली र वंशानुगत कारणले वर्षेनी विश्वभर लाखौँ मानिसहरु मधुमेहको शिकार बनिरहेका छन् । यस बारेमा सबैलाई सचेत गराउँदै यहाँहरुमाझ यो कथा प्रस्तुत गर्दछौं। यहाँहरुले यो कथा अडियोमा पनि सुन्न सक्नुहुनेछ।

यस वैश्विक स्वास्थ्य संकटको रुपमा फैलिएको कोरोना (कोभिड-१९) को यस महामारीको समयमा बाथका बिरामीले अपनाउनु पर्ने सजगता तथा बाथको उपचारमा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरुबारे स्वास्थ्य परामर्शका लागि डा. अभिलाशा शाहलाई “Ncell Call To डाक्टर सेवा” मार्फत निःशुल्क कल गर्नुहोस् ।

बालबालिकाको सर्वाङ्गिण (शारिरीक, बौद्धिक, सामाजिक, भाषिक तथा संवेगात्मक) विकासमा राम्रो स्वास्थ्य, पर्याप्त पोषण, प्रारम्भिक सिकाईको अवसर, सकारात्मक उत्प्रेरणा र सुरक्षा तथा संरक्षणको महत्व हुन्छ । यी सबै पक्षहरूको संयोजन र सुनिस्चितता गर्ने प्रमुख दायित्व हामी अभिभावकहरूको हो । अहिलेको सामाजिक तथा आर्थिक परिवेशमा हामी धेरै आमाबाबुहरू दुवै घरबाट बाहिर गएर काम गर्छौँ ।

कोभिड-१९को फैलिँदो संक्रमणलाई नियन्त्रण गर्न विद्यालयहरू बन्द गरिएसँगै कामकाजी अभिभावकहरूलाई यसबाट नया चुनौतीको सिर्जना भएको छ। काम गर्ने लचिलो समयतालिका, बालबालिकाको हेरचाह गर्ने सुविधा तथा तलबी विदाको अभावका कारण धेरैले आफ्नो रोजगार र पारिवारिक जिम्मेवारीहरू निभाउन कठिनाई भोगिरहेका छन्।

कोरोनाभाइरस (कोभिड-१९) जस्ता श्वासप्रश्वास सम्बन्धी भाइरस संक्रमितको सिँगान तथा खकारका साथै सूक्ष्म थोपाहरू आँखा, नाक वा घाँटिको माध्यमबाट हाम्रो शरीरमा प्रवेश गर्दछ । धेरै जसो अवस्थामा यस्तो संक्रमण हाम्रो हात मार्फत हुने गर्छ । एक व्यक्तिबाट अर्कोमा भाइरस सर्ने प्रमुख माध्यम नै हात हो ।

कोरोना भाइरस (कोभिड-१९) महामारीको असर संसार भरी नै महशुस गरिएको छ। धेरै बालबालिकाको लागि यसको अर्थ शिक्षा रोकिनु, परिवारमा कोहि बिरामी पर्नु र परिवारको आय गुम्नु पनि हुनसक्छ जसले अत्यन्तै विपन्न वर्गका बालबालिकालाई सबै भन्दा धेरै प्रभाव पार्ने गर्दछ।

यस्तो बेलामा चिन्ता लाग्नु, अत्यासिनु, निराश हुनु सामान्य कुरा हो । त्यसैले के नाबिर्सिनुस् भने यस्तो अनुभव गर्ने तपाईं एक्लै मात्रै हैन । तपाईंका धेरै साथीसँगीलाई पनि यस्तै लागिरहेको छ ।

हाल विश्वभरी फैलिरहेका नयाँ कोरोना भाइरसको संक्रमणबाट लागेको रोगलाई विश्व स्वास्थ्य संगठनले “कोभिड १९” को नाम दिएको छ र यसलाई विश्वव्यापी महामारीको रुपमा घोषणा गरिसकिएको छ ।

हालसम्म कोरोना भाइरस लामखुट्टेको टोकाईबाट सरेको पुष्टि भएको छैन।यो श्वासप्रश्वासबाट सर्ने भाइरस हो। कोरोना भाइरसबाट संक्रमित व्यक्त्तिले खोक्दा र हाँच्छ्यु गर्दा निस्कने थुक र सिँगानको माध्यमबाट एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्त्तिमा सर्दछ।

कोरोनाभाइरस रोग २०१९ (कोभिड-१९) का बारेमा सुनिएका धेरै थरिका कुराका कारण आत्तिनु वा चिन्ता लाग्नु स्वाभाविक हो । तपाईंका छोराछोरी पनि अत्तालिएका हुन सक्छन् । इन्टरनेट वा टेलिभिजनका साथै अन्य मानिसहरूबाट सुनिएका/देखिएका विभिन्न जानकारीहरू बालबालिकाका लागि बुझ्न कठिन हुने भएका कारण उनीहरू हतासपन, तनाव वा उदासीको जोखिममा पर्न सक्छन् ।

नोभल कोरोनाभाइरसका कारण शुरु भएको रोग चीनको वुहानमा पहिलो पटक पहिचान गरिएको थियो। यसलाई हाल कोरोनाभाइरस रोग २०१९ (अर्थात कोभिड-१९) नामाकरण गरिएको छ जसमा ‘को’ ले कोरोना र ‘भि’ ले भाईरस भन्ने जनाउँछ। यस भन्दा पहिले यो रोगलाई ‘२०१९ नोभल कोरोना भाइरस’ वा ‘२०१९-एन-कोभि (2019-nCoV)’ भन्ने गरिएको थियो।

चाइनाको वुहान प्रान्तबाट शुरु भएको कोरोना भाइरस बिस्तारै बिस्तारै विश्वव्यापी हुदै गइरहेको छ र यसबाट बच्ने उपायका जानकारीहरु पनि क्रमिक रुपमा आइरहेका छन् । अहिले सम्म नेपालमा यो भाइरसको प्रभाव नपरेको हुँदा हामी कोरोनाको बारेमा सचेत रहनु नै यो भाइरसबाट सुरक्षित रहने पहिलो कदम हुनेछ ।

जनचेतनाको कमिले मुटुरोगको समयमै पहिचान (Diagnosis of Heart Disease) नभएर लाखौ मानिस असामयिक मृत्युको शिकार हुनपुग्छन् । मुटुरोग प्राणघातक रोग हो र समयमै उचित उपचार (Treatment) नहुनु यसको जटिलताको (Complication) प्रमुख कारण मानिन्छ । नेपालमा पनि सबभन्दा बढी मानिसको मृत्यु मुटुरोगले नै हुने गरेको तथ्यान्क छ ।

ह्दयाघातका धेरै कारणहरु हुन्छन । ती मध्ये प्रमुख १० कारणहरु तल तस्विरमा देखाइएका हुन् । त्यसमध्ये धुम्रपानको सेवन र उच्च कोलेस्ट्रोल सबभन्दा प्रमुख २ कारणहरु हुन् । नेपाल लगायत संसारका ५० भन्दा बढी देशहरुमा गरिएको एउटा रोचक अध्ययन (INTERHEART) को अनुसार यी दुई कारणहरु सबभन्दा बढी खतरनाक भएको पाइएको छ ।

छाती दुख्नु, मुटु ढुकढुक हुनु, स्वाँस्वाँ हुनु, खुट्टा सुन्निनु, बेहोश हुनु र बढी थकाइ लाग्नु, मुटुरोगका प्रमुख लक्षणहरु हुन् । तर कुनै एउटा लक्षण हुँदैमा मुटुरोग नै भयो सोच्नु गलत होला ।

सर्वप्रथम उच्चरक्तचापको कारण छ कि छैन पत्ता लगाउनुपर्छ र सो कारणलाई नियन्त्रणमा लिनुपर्छ । उच्च रक्तचाप हुन नदिन त्यस्ता कारणहरु उत्पन्न हुनबाट रोक्नुपर्छ । यसका लागि स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु जरुरी हुन्छ ।

यो फललाई यत्तिकै सेवन गर्न सकिँछ, सर्वत बनाएर वा स्याण्डविचमा पनि यसको प्रयोग गर्न सकिन्छ । अरु फलपूmलहरुमा मिसाएर पनि केराको सेवन बढाउन सकिन्छ । बजारमा पाइने महँगो स्पोर्टस् ड्रिकंस्हरुभन्दा केरा प्राकृतिक रुपमा धेरै पैसा खर्चै नगरी पाइने फल हो केरा ।

गर्मी महिनामा पाइने सिजनल तरकारी लौकाका फाइदाहरुबारे हामी सायद अनभिज्ञ नै छौँ होला । के हुन सक्छन् यसका फाइदाहरु ? जानौँ है त ।

स्वस्थ भएर बाँच्न पाउनु हरेक मानवको जन्मसिद्ध अधिकार हो। प्रकृतिले स्वस्थ भएर बाँच्न सबै व्यवस्था मिलाएको छ । तर, हाम्रै अज्ञानताले गर्दा हामी रोगको शिकार भइरहेका छौं। हामी प्रकृतिसँग जति टाढा हुन्छौं, त्यति रोगको शिकार हुन्छौं। हाम्रो दिनचर्या जति प्रकृतिको नियमसंगत् हुन्छ त्यति नै निरोगी हुन्छौं। तल प्रस्तुत नियम पालना गरौं र निरोगीको बाटोमा अग्रसर होऔं।

पुरानो समयमा, योगीहरुले मात्र ध्यान गर्दथे त्यो पनि एक्लै मात्र गर्थे । अहिले आम मानिसहरुले पनि योगा गर्दछन् र सकभर समूहमा गर्ने गर्छन् । उसबेला योगा भनेको ध्यान र प्रणायम मात्र हुने गर्दथ्यो तर आजकल योगालाई प्राय आसनसँग जोडेर हेर्ने गरिन्छ ।

औपचारिक तथ्याङ्कअनुसार मोनाको, जापान र सिंगापुरका मानिसहरुको औसत आयु धेरै छ । यी देशहरुमा बसोबास गर्ने मानिसहरुले गुणस्तरीय जीवन बाँच्न पाउने पनि बताइएको छ । यस्तो जीवन बिताउन पाउनुमा चाहिँ उनीहरुले खाने खानेकुरा पनि महत्वपूर्ण आधार रहेको पाइएको छ ।

नयाँ अध्ययनहरुले देखाएअनुसार मानिसको स्वास्थ्य र सोचाइमा अद्भूत सम्बन्ध छ । शारीरिक व्यायाम गरेरै स्वस्थ बन्छु भनेर सोच्नु भएकाहरुले शारीरिक व्यायाम नगर्दा वा गर्न नपुग्दा पनि अस्वस्थ महसुस गर्न सक्नुहुनेछ ।

समूहले गरेको अनुसन्धानमा ५० जना दिनहुँ ध्यान गर्ने मानिस र ५० जना ध्यान नगर्ने मानिस छानेर परिक्षण गरेका थिए । सो अध्ययनमा ध्यान नगर्ने मानिसको भन्दा ध्यान गर्ने मानिसहरुको मस्तिष्कको वजन धेरै रहेको पत्ता लगाएका थिए ।

खासमा यी जडिबुटिहरु के हुन् र यसले कसरी हामीलाई फाइदा गर्छ त ? जडिबुटि भन्नेबित्तिकै सधैँ हामीले मुख बिगारेर खानुपर्ने तीतो औषधि भनेर बुझ्न पर्दैन । साधारणतय हाम्रै भान्सामा पाइने अदुवा, बेसार, दालचिनी, मह, आदि पनि जडिबुटि नै हुन् । हामीले गर्नुपर्ने एक मात्र काम भनेको यसको प्रयोग जानेर र धेरै मात्रामा गर्नु हो ।

मुखमा राख्दा नै चर्रर गर्ने यो मसलाले फाइदा भने गजबकै गर्दछ । यसले शरीरभित्रको फोहोर निकाल्न, किटाणुविरुद्ध लड्न, घाउहरुबाट जोगाउन, भाइरसँग लड्न, दुखाई कम गर्न, पेटभित्रको हावाबाट मुक्ति दिनजस्ता अनेक फाइदाहरु प्रदान गर्न सक्छ । देख्दा मसिना दाना र गन्ध नमिठो लाग्ने भएपनि यसको शक्तिलाई कम भने नआकौँ ।

बिरामी नभई अस्पताल नपुग्ने हामी नेपालीले खानेकुराहरुमा अझ बढी ध्यान पु¥याउनपर्छ । शरीरका सबै अंग उत्तिकै महत्वपूर्ण हुने भएपनि शरीरमा रगत नभई हामीलाई चाहिने पोषण तथा शक्ति सञ्चार हुँदैन । रगतले राम्ररी काम गर्दा मात्र पनि हामी धेरै रोगबाट बच्न सक्छौँ । आज हामी रगत सफा कसरी राख्ने भन्नेबारे जानौँ ।

यि सबै कुराहरुले अनि तथ्यहरुले नेपालीको स्वास्थ, जिवनस्तर अनि औसत आयूमा प्रष्ट प्रभाव पार्दछ । यि सबै कुराहरुको दिर्घकालिन अनि पुस्तौंपुस्ता असर रहन्छ । हामी प्रदेशको राजधानी कहाँ हुन्छ भनेर एकअर्कासंग विवाद अनि चक्काजाम र हड्ताल गर्दै हिँड्दा कतै हामीले स्वास्थ जस्तो गम्भीर कुरामा ध्यान दिन छुटाएका त छैनौं ? संघीय गणतान्त्रीक नेपालमा श्वास फेर्ने हावा, उव्जाउने माटो अनि हरिया रुखहरु नै नरहने हो भने यहाँ गणतन्त्र र स्वाभीमान मात्रको कुनै अर्थ रहने छैन् । नेपाली जनस्वास्थ बिध अनि समबन्धीत निकायहरु लगायत हामी सबैजना सजग रहन जरुरी छ । स्वास्थ धनम सर्वप्रधानम ।

आज हामी केही अत्यन्त सरल घरेलु उपायहरु बताउन जाँदैछौ जसले सहजै हाम्रा दाँतका दागहरुलाई हटाइदिन्छ । धुम्रपान, खैनी लगायत अत्याधिक चिनी भएका खानेकुरा र पेय पदार्थ धेरै सेवन लगायत अन्य बिभिन्न दाँतको स्वस्थ सम्बन्धीत कुरामा हेलचेक्राई गर्दा हाम्रो ओरल स्वास्थ अनि दाँत स्वंमा धेरै नराम्रो असर परिरहेको हुन्छ । मुख्य नकारात्मक असर हो, दाँतमा दाग बस्नु या चम्कीलो नभई धमिलो अनि दाग लागेको फोहोरी देखिनु ।

मष्तिष्क या मृगौला जत्तिकै कलेजोलाई संवेदनशीलताका हिसाबले उति संवेदनशील अंगका रुपमा हामीले हेर्दैनौ जबकी कलेजो पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । आउनुहोस् बात मारौं ति लक्षणहरु जसले हाम्रो कलेजोको कार्यकुशलता कस्तो छ अनि कलेजो खराब भएको जनाऊ दिनेगर्दछन् ।

अब यस लेखको आशय भने तपाँईको खानामा काँचो अनि पाकेको दुबै रुपमा गाँजरको उपस्थिती जनाउन हो, स्मरण रहोस् काँचो र पाकेको गाँजरको आआफ्नै स्वास्थ बिशेषताहरु हुन्छन् । पकाएको गाँजरमा केही पानीमा घुलनशील भिटामीनहरु र मीनरलहरु कम हुनसक्दछन् तर अर्कोतर्फ गाँजरलाई थोरै तेल हालेर पकाउन सल्लाह दिइन्छ । यसो गर्दा एन्टीअक्सीडेन्ट सहजै उपलब्ध हुने र बेटाकेरोटीन शरीरलाई शोषण गर्न सहज हुने बिज्ञहरुले बताएका छन् ।

कालो भन्नाले फिक्का, भुलुक्क उमालेको पानीमा चियापत्ति अनि चिनी हालेर बनाइएको चिया अनि सेतो भन्नाले दुध हालेर बनाइएको चिया । जिब्रो अनुसार फरक हुन्छ स्वाद, कसैलाई कालो चियामा आनन्द लाग्छ भने कोहीलाई सेतो चिया नखाइकन चियाको धीत नै नमर्ने हुन्छ । चियाको यो दुबिधालाई आखिर स्वास्थ अनि अध्ययनहरुले के भन्छन् त ?

बढ्दो शहरीकरण, अराजक खानपान अनि व्यायामको कमीले अधिकांश नेपाली भूँडीहरु पुटुक्क निस्कने अर्थात सेन्ट्रल अबिसीटीको शिकार भएका छन् । यी सबैकुराहरु यस बर्ष मनन गर्दै थोरै स्वास्थमा पनि ध्यान दिने कि ?

नाम नबताउने शर्तमा एक जना नेपाली डाक्टरले हामीलाई यो जानकारी उपलब्ध गराउनुभएको हो । ओखतीको उचित र सही प्रयोग हाम्रो स्वास्थका लागि बरदान हो नत्र अभिशाप । यो जानकारी शेयर गरेर कृपया धेरै भन्दा धेरैलाई जोखिमबाट बचाउनुहोला ।

सामान्यतः उच्च रक्तचाप जस्तै धेरै कम रक्तचाप पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ। माथिको सिस्टोलिक रक्तचाप ९० भन्दा कम हुनु हुँदैन। कोही व्यक्तिको रक्तचाप पहिल्यैदेखि कम हुन सक्ने र त्यति कम हुँदा केही अप्ठ्यारो नपर्ने पनि हुन सक्छ। केही शंका लागेमा चिकित्सकको परामर्श लिनुपर्छ।

कि त रुई या भनौ कपडाहरु यदि त्यो नभए फुई अर्थात आगो र यदि ति दुबै भनए दुई अर्थात दुईजना हुनपर्ने भनेर पुराना नेपाली उखानहरु ले जाडो छिचोल्ने निष्कर्ष प्रस्तुत गरेका छन् । अब हामी भने यस उखान अनुरुप कुरा गर्दैनौ, बिशुद्ध व्यक्तिगत जीवनमा कसरी आफू अनि आफ्ना परिवारहरुलाई जाडो बाट जोगाउन सकिन्छ भन्ने कुराहरु लाई ५ वटा तथ्यहरु बनाएर प्रस्तुत गर्दैछौं । यि तथ्यहरु हामीले बिश्वप्रसिद्ध न्यूयोर्क टाईम्स पत्रिकाको संस्करण बाट साभार गरेका छौं ।

कहिलेकाहीँ कब्जियत हुनु असामान्य होइन । तर, नियमित रुपमा महिनौंसम्म कब्जियत हुन थाल्यो भने यसले अरु अनेकौं समस्या निम्त्याउँछ । लामो समयदेखि भइरहेको कब्जियतको उपचारका लागि औषधि दिनुअघि चिकित्सकले हामीलाई आफ्नो खानपान र जीवनशैलीमा केही परिवर्तन गर्न सुझाउनेछन् । यस्ता सुझावअनुसार खानपानमा परिवर्तन गर्दा कब्जियतको समस्या घट्छ।

शाारीरीक र मानसिक दुबै प्रकारका तनावले मधुमेह अर्थात चिनीरोग बढाउन सक्दछ । रगतमा चिनीको मात्रामा तनावले व्यापक घटबढ गराउन सक्दछ, आउनुहोस् यसै बिषयमा आज कुरा गरौं, जानकारीहरु बिश्वप्रसिद्ध स्वस्थ अध्ययन र शोध केन्द्रहरुका ताजा र परिस्थितीपरक शोध र अध्धयनबाट साभार गरिएका हुन् । यदि तपाँईमा चिनीरोग पहिले नै देखिएको छ भने तनावबाट परै बस्नुहोस् है ।

जन्डिसका लक्षण छन् र रगतमा पनि बिलिरुबिन उच्च छ कि छैन; यो बुझ्नु जरुरी छ। जन्डिसका लक्षण नहुँदा पनि बिलिरुबिन केही उच्च रहिरहन सक्छ। एलएफटी जाँचमा रगतको बिलिरुबिनसँगै एएलटी/एएसटी (एसजिपिटी/एसजीओटी) भन्ने जाँच पनि हुन्छ। यो सामान्य छ भने आतिनुपर्दैन।

मुत्रनलीको सुरुको भाग सबैतिरबाट प्रोस्टेट ग्रन्थीले घेरेको हुनाले मुत्र निकासमा समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ। युवा अवस्थामा ग्रन्थीको संक्रमण भए प्रोस्टेट सुन्निएर मुत्रनलीको सुरुको भाग साँगुरिन्छ र पिसाब रोकिन सक्छ, तर यो अस्थायी समस्या हुन्छ।

हाम्रो तिर भनें मासुका विभिन्न परिकारलार्इ सितनको रूपमा रक्सी खाने चलन ले गर्दा ज्यानमा इन्डोटक्सीन को श्रृजना गर्दछ । यसले गर्दा सबैभन्दा असर हाम्रो कलेजो लाई गर्दछ, त्यसै कारणले गर्दा पनि नेपाली हरुमा सामान्यतया फ्याटी लिभर को समस्या धेरै देखिन थालेको छ ।

आँखा महत्वपूर्ण र संवेदनशील अंग हो। आँखाको हेरचाहा र सरसफाइमा अलिकति पनि लापरबाही हुने बित्तिकै विभिन्न किसिमका समस्या देखा पर्छन्। सुरुसुरुमा सामान्य त हो नि भनेर समयमै उपचार नगर्दा पछि जटिल समस्या निम्तिन्छ। आँखाका विभिन्न समस्यामध्ये एउटा हो, ‘स्टाइ’ अर्थात् बोलिचालीको भाषामा ‘आनो’, जुन ‘स्टेफिलोकोकस ब्याक्टेरिया’को संक्रमणका कारण हुन्छ।

नेपालका सहरी क्षेत्रदेखि गाउँगाउँसम्म सबैतिर यौन सम्पर्कका माध्यमबाट सर्ने रोग व्याप्त छ। मानिसको यौन आदतमा निर्भर रहने भएकाले यस्ता रोग कुनै वर्ग वा समुदायमा सीमित नरहन सक्छ। यौन सम्पर्कका क्रममा अथवा असुरक्षित यौन सम्पर्कका कारणले सर्ने रोगलाई हामी यौनरोग भनेर चिन्ने गर्छौं।

उमेर पाको हुँदै जाँदा स्वाभाविक रुपमा हामीलाई हाडजोर्नी सम्बन्धी समस्याले बढी सताएको पाइन्छ । ‘अस्टिओ आर्थाइटिस’ भनिने यो समस्यालाई नेपालीमा जोर्नी खिइनु भनिन्छ । यो समस्या विशेषगरी महिनावारी बन्द भएका महिलामा देखा पर्छ।

यसपालाको बर्खाले सबैलाई रुल्लटुल्ल बनायो, बाढीपहिरोको प्रकोप अत्यन्त धरै भयो । बादलहरु पागल भएजस्तो भान हुन्छ जब बर्खाले थामिने नामै लिँदैन । के खहरे, के पहरे अनि के दोभान, त्रिवेणी र सप्तसती खोलाहरु, सबै तिर पानीको बहाव ज्यादै छ । पानी छताछुल्ल छ अनि छताछुल्ल छ नेपाली भुभाग । मृतकहरुको चिरशान्तिको कामना अनि शोकसन्तप्त परिवारलाई धैर्यधारण गर्ने क्षमता होस् ।

नेपालमा पनि स्वाइन फ्लू को संक्रमण, रोकथाम अनि चर्चा परिचर्चाहरु धेरै भइरहेका छन् र बिगतका केही दिनमा यसका संक्रमणले मृत्यू नै भएको तथ्य पनि आएको छ । स्वाइन फ्लू इन्फ्लुएन्जा भाइरसले गर्दा हुने एउटा श्वासप्रश्वासजन्य संक्रमण हो, अप्रिल महिना सन् २००९ मा मेक्सििकोमा प्रथम पटक यो संक्रमण देखिएको हो ।

सन् १९९२ देखि अगस्त महिनाको प्रथम हप्तालाई बिश्वभरिनै स्तनपान सप्ताहकारुपमा मनाउने चलन छ । यो परिपेक्ष्यमा नेपाली समाज र स्तनपानका फाईदाहरु बारे अझै पनि जानकारी र जागरण पर्याप्त छैन र बढ्दो आधुनिकीकरणको चपेटामा नेपाली समाज यता न उता को पनि नभएको हैन् ।

बर्खायाममा पानीमा भिज्ने अनि फेरि त्यसै कपडामा सुक्ने साथै घाममा मज्जाले कपडा सुक्न नपाई ओश लाग्ने, शेप रहने अनि ढुंडी लाग्ने समस्या हुन्छ । यसरी घामको कमी अनि पानीको ओश धेरै हुँदा बिभिन्न चर्मरोगहरु बिशेषतः लुतो लाग्न सक्ने संभावना हुन्छ ।

तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको तोकमा २० वटा डायलाइसिस मेसिन ल्याउने भनिए पनि बल्लबल्ल पाँच वटा मेसिन ल्याउने निर्णय भयो । अस्पतालमा कार्यरत हामी कतिपय डाक्टर अन्य व्यवस्थापनका काममा समेत दौडधूप गर्नुपरिरहेको हुन्छ ।

हामीले सधैं सुनिरहेको कुरा हो– हामी पर्याप्त पानी पिइरहेका छैनौं । राम्रैसँग थाहा छ कि हामीले पर्याप्त मात्रामा पानी पिउनुपर्छ, तर पनि अनेक कुरामा अल्झेर हामी पानी पिउनुलाई हाम्रो दैनिकीको प्राथमिकतामा पार्न असफल हुन्छौं । यसको परिणाम हामी आफ्नो शरीरमा विभिन्न परिवर्तन आइरहेको अनुभव गर्न थाल्छौं।

आँखाको ख्याल राख्न किन जरुरी छ भन्ने कुरा हामीसबैलाई थाहा छ । आँखा छ र त रंग छ, हरियाली छ अनि सुन्दरताको अमुक भाव छ । यसो भन्दैमा हामीले दृष्टिविहीन साथीहरुको सुन्दरताको अनुभुतीलाई कम आँक्न खोजेको भनें हैन तथापी आँखाको ख्याल राख्न जरुरी त हामीसबैले छ नि, हैन र ?

तपाईं हामीले सुनेको अनि कतिले वर्षौदेखि भोग्दै आएको समस्या हो, पाइल्स । यसलाई चिकित्सकीय भाषामा ‘हेमोरोइड’ भनिन्छ । यो प्राइमरी र सेकेन्डरी गरी २ प्रकारको हुन्छ । यसको मुख्य कारण नै कब्जियत हो । मानिसको दिसा गर्ने ठाउँ वरिपरि रहेका रक्तनशा विविध कारणबाट सुन्निने अवस्थालाई ‘हेमोरोइड’ भनिन्छ । साधारणतया ती रक्तनशाले दिसा गर्ने प्रक्रियालाई सघाउ पुर्याइरहेका हुन्छन्।

विवाहित दम्पत्तीले सन्तानको तयारी गर्नुअघि योजना बनाउनुपर्छ । हाम्रो समाजमा गर्भवती भएपछि एकैपटक डाक्टरकोमा जँचाउन जाने चलन छ । तर, सन्तानको योजना बनाउनुअघि नै दम्पतीहरु चिकित्सकको परामर्शमा आउनु राम्रो हो ।

क्यान्सरको जोखिममा हामी सबैजना छौ, यसबाट बच्न हामीले हाम्रो आहार अनि बिहारमा ध्यान दिन जरुरी छ । बढ्दो रसायनिक कुराहरुको प्रयोग, घट्दो ओजोन तह अनि अस्वस्थ खानपिनका कारणले हामीसबैजना यस रोगको जोखिममा छौ । स्मरण रहोस् गएको दशकमा क्यान्सर रोगका बिरामीहरु संसारभरिनै निकै बढेका छन् ।

टिभी, पत्रिका अनि रेडियोमा हामीले धेरैजसो गोरो र चम्किलो छालाका लागि आएका कसमेटिक्स सामानहरुका विज्ञाजन देख्दै अनि पढदै सुन्दै आएका छौ । के सुन्दरता त्यती महँगो छ त ?परापुर्वकालमा अदभुत सुन्दरिहरु यी व्यवसाहीक अनि प्रशोधीत उत्पादन बिनानै के कारणले त्यति सुन्दर थिए त ?

आज विश्व नै योगअभ्यासको चमत्कार र उपलब्धीसँग लुटपुटिएको छ । योगको शुरुवात र विकास पनि भारतवर्ष अनि यिनै हाम्रा हिमालका काखहरुमा तपस्या गर्ने महर्षिहरुबाट भएको प्रमाण छ । दैनिक योगअभ्यासले हामीलाई बास्तवमै धेरै फाईदा गर्दछ भने हामी किन पछाडि पर्ने योग गर्न ?

पानी नै जीन्दगानी हो, पानी प्रशस्त पिउनुपर्दछ भन्ने हामीसबैलाई थाहा त छ तर पानी पिउनाले हुने स्वास्थ लाई फाईदा गर्ने कुराहरु हामीहरुलाई थाहा नहुन पनि सक्दछ । हाम्रो शरीरको हरेक भागहरुलाई राम्ररी कार्यगर्न र अन्य भागहरुसँग समन्वय गर्न पानी चाहिन्छ ।

विभिन्न अध्यनले देखाए अनुसार नेपालमा सर्पको टोकाइबाट बर्सेनि करिब एक हजार मानिसको मृत्यु हुनेगर्छ। तथापि सर्प दंशको विषयमा देशको ध्यान खासै पुगेको पाइँदैन। हुनत संसारभर यो एउटा वास्ता नगरिएको जनस्वास्थ्य समस्या हो। नेपालको परिप्रेक्षमा भने तराईका सबै जिल्ला र केही पहाडी जिल्लामा समेत सर्पको डसाइको प्रकोप पाइन्छ।

उच्च रक्तचाप मानसिक तनावग्रस्त आधुनिक जीवनशैलीको परिणाम हो । अति व्यस्त जीवन, उच्च आकांक्षा, असन्तोष, अत्यधिक कार्यबोझ आदिले रक्तचाप बढाउन मद्दत पुर्याउँछ । आजको युगमा काम नगर्ने, उच्च आकांक्षा नराख्ने व्यक्ति विकासको गतिमा पछाडि पर्छ ।

औँलाको कापमा समेत पहेँलो दाग बस्ने गरी धूम्रपान गर्ने देखि दिनमा आधा अनि एउटासम्म मात्र खान्छौ भनेर नाक फुलाउने हामीमध्य धेरै छौ । हामीमध्य धेरैले धूम्रपान छाडेका पनि छैनो होला भने कतिपयले खाएर पनि छाडिसकेका हुन सक्छौ ।

महिनावारी लुकाउनुपर्ने र लाजको कुरा हैन, महिनाभरी घरको रानी बनाएर राखेकी छोरीको महिनावारी भएको बेलामा छोएको पानीसम्म नखाने चलन अझै हाम्रो समाजमा छ । आज संसारभरि महिनाबारीका यस्ता धेरै आयाम अनि महिनावारी स्वास्थ्यका कुरा गर्दै रजस्वाला स्वास्थ्य दिवस मनाईदै छ ।

तपाईंहरु मध्ये कसैले अनुहार वा गालाको एकापट्टिको भागमा करेन्ट लागेजस्तो हुने, झमझमाउने र बेस्सरी दुख्ने गरेको अनुभव गर्नु भएको होला। विशेष गरी यस्तो समस्या ६५ वर्ष कटेका मानिसलाई बढी देखिने गर्छ। यो एक प्रकारको नशा सम्बन्धी रोग हो।

वर्षा सुरु भएसँगै पानीका स्रोतहरु दुषित हुने गर्छन्। सतही पानी (मूलहरु), जमिनमुनिको पानी (इनार/ट्युवेल) वर्षाको भेलका कारण दूषित हुन पुग्छन्। मानिस र जनावरको मलमुत्र पनि बगेर पानीका स्रोतहरुमा पुग्ने गर्छ। त्यसैले वर्षाका बेला जहाँतहीँको पानी पिउनु उपयुक्त हुँदैन।

हामीसबैलाई तनाव छ, कार्यको, परिवारको, वाटोघाटो देखि लिएर खानेकुरासम्म सबैकुराहरु तनावो वृद्धी गर्ने खाले छन् तर के तनाव वाट हामी वच्न सक्दैनौ ? आउनुहोस ५ वटा सरल कदमका मार्फत आफूलाई तनाववाट कसरी मुक्त गर्न सकिन्छ चर्चा गरौ है ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार संसारमा २३ करोड मानिसमा दम रोग छ। दम रोगका कारण बर्सेनी हजारौंले अकालमै ज्यान गुमाउनुपर्ने स्थिति छ। विश्वमा दमका कारण हुने जम्मा मृत्युमा असी प्रतिशत नेपाल जस्ता अति कम र विकासोन्मुख देशमा हुने गरेको छ।

स्वस्थ्य रहन पाउनु सबैको अधिकार र कर्तब्य दुबै हो , हैन र ? तर यसो हुँदाहुँदै पनि हामीले आफूलाई स्वस्थ्य राख्न सकिरहेका हुँदैनौ । हाम्रो अस्वस्थ्यकर बानी अनि अनभिज्ञताका कारणले हामी अस्वस्थ्य बन्दै गएका कुराहरुको पत्तो हामीलाई नै हुँदैन् ।

मुत्र प्रणाली अन्तर्गत मिर्गौला, पिसाबनली र पिसाब थैलीको पत्थरीको समस्या लिएर पिसाब सम्बन्धी शल्यक्रिया विभागमा आउने बिरामीको संख्या उल्लेख्य छ। यस विभागमा आउने सय जना व्यक्तिमध्ये १५ जनालाई मुत्र प्रणाली सम्बन्धी पत्थरी हुने गरेको पाइएको छ।

स्वास्थ्यका लागि हिडाईंका धेरै फाइदा छन् । यो एरोबिक अभ्यास हो । टेनेसी विश्वविद्यालयले गरेको अध्ययनमा पनि नहिड्नेभन्दा हिड्नेको शरीरमा बोसो काम भएको पाइएको थियो । हिड्दा शरीरमा रगत जम्न पाउँदैंन र मुटु रोग पनि लाग्न पाउँदैंन । यसका फाइदा के–के छन् ?

ढाड दुख्नुका धेरै कारण हुन्छन्। ती मध्ये मेरुदण्डको नशा च्याप्पिएर हुने दुखाइ प्रमुख कारणमा पर्छ। ढाड दुख्ने समस्या लिएर उपचारका लागि आउने अधिकांशमा नशा च्याप्पिएर ढाड दुख्ने गरेको पाइन्छ। मेरुदण्डको नशा च्याप्पिएर हुने दुखाइलाई 'न्युरोजेनिक पेन' भनिन्छ।

नेपालका विभिन्न सहरको वायु प्रदूषणको स्थिति आँकलन गर्दा खतराको घण्टी बजिसकेको छ । प्रदूषणको असर तत्कालीन र दीर्घकालीन हुन्छ । केही सामान्य स्वास्थ्य समस्या तुरुन्तै देखिए पनि गम्भीर समस्या देखिन समय लाग्छ ।

सरसफाइको कमी, सन्तुलित आहारको कमी, अन्य संक्रमणका कारण कहिलेकाहीँ पिसाब एसिडिकबाट अल्कोलाइन बन्छ । पिसाब अल्कोलाइन हुँदा ब्याक्टेरियाले हुर्कने राम्रो वातावरण पाउँछन् र संक्रमणले तुरुन्तै समातिहाल्छ । यस्तो अवस्थामा पिसाबमा क्रिस्टल बन्ने सम्भावना पनि अत्यधिक रहन्छ । संक्रमणका कारण पिसाब गन्हाउने समेत हुन्छ । चिकित्सकीय भाषामा यस्तो समस्यालाई प्युरिया भनिन्छ । संक्रमणले नाइटोमुनि समेत दुखाउँछ ।

भिटामिनको स्रोतः माडमा थियामिन, रिबोफ्लाभिन, नियासिन र भिटामिन बी–६ पाइन्छ। यी भिटामिनले शरीरलाई विभिन्न तरिकाको फाइदा पुर्याउँछ। जस्तै, रिबोफ्लाभिन दृष्टि र छालाका लागि महत्वपूर्ण हुन्छ। नियासिनले स्नायु र पाचन प्रणालीमा सहयोग गर्छ। भिटामिन बी–६ दिमागको विकासका लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ। चामललाई केहीबेर तातो पानीमा पकाउँदा पानीमा सजिलै भिज्ने यी भिटामिन उत्पन्न हुन्छन्। तसर्थ बच्चालाई भिटामिनको कमी छ भने नियमित भातको माड खुवाउनुपर्छ।

पुस फासफुस भन्ने भनाई हामीलाई धेरै सुनेका छौँ । अब हिँउदका दिनहरु छोटा भए भने रात लामा छन् । चिसो मौसमले हामीलाई धेरै प्रकारले असर गरेका छन्, घाम प्यारा लाग्नथालेका छन् अनि सिरक र सुईटर अनि ज्याकेट भित्र हामी गुडुल्किन थालिसक्यौ, हैन त ?

जाडोमा रगत जम्ने भएकाले रक्तसञ्चार राम्रोसँग हुन पाउँदैन, जसले गर्दा हातखुट्टा चिसो हुने आदि हुन्छ । यस्तो हुन नदिन हिँडडुल गरिरहने, व्यायाम गर्ने, बसेर काम गर्दैगर्दा बीचबीचमा उठेर यताउति टहल्ने, मोजा–पञ्जा आदि लगाउने गर्नुपर्छ । रगत राम्रोसँग सञ्चार हुन पाएन र जम्यो भने यसले शरीरमा विभिन्न हानि पुर्‍याउँछ ।

दूषित पर्यावरण र खानपानलगायत कारणले क्यान्सर रोगीको संख्या बढ्न थालेको छ । क्यान्सरको जोखिम कम गर्न के खानुपर्छ ?

व्यायाम छाडेको दुई सातापछि सहनशिलता घट्छ । दुई साताको अन्तरालपछि तपाईलाई भ¥याङ उक्लदा वा ओर्लदा स्फूर्ती हराउछ । शरीरलाई आवश्यक पर्ने अक्सिजन (भोलुम अफ अक्सिजन) को मात्रा घट्छ । दुई सातापछि अक्सिजनको मात्रा १० प्रतिशतले घट्ने अध्ययनले देखाएको छ । अमेरिकाकामा खेलसँग सम्बन्धित चिकित्सक फारह हमिदका अनुसार व्यायाम छाडेको चार सातापछि दिमागमा अक्सिजको मात्रा १५ प्रतिशतले घट्छ । तीन महिनासम्म व्यायाम नगर्दा २० प्रतिशतले अक्सिजनको मात्रा घट्छ ।

मिर्गाैला बिग्रिने मुख्य कारण मधुमेह र उच्च रक्तचाप हो । मधुमेह र उच्च रक्तचापका रोगी बढिरहेकाले मिर्गाैला रोगी पनि बढेको वीर अस्पतालका नेफ्रोलोजिस्ट डा. बराल बताउँछन् । ‘यी दुई रोगका कारण किड्नी फेल हुने सम्भावना धेरै हुन्छ,’ उनी भन्छन् । डायबिटिज र उच्च रक्तचापजस्ता रोग कम हुने ग्रामीण भेगका बासिन्दामा पनि एन्टिबायोटिक, पेन किलरजस्ता डाक्टरको सिफारिसबेगर पाइने औषधिको अत्यधिक प्रयोगले पनि किड्नी फेल हुन सक्ने उनले बताए ।

अव त दशै पनि संघारमा आइसक्यो, हुन त मासु खान दशैँनै कुर्नपर्ने त छैन तथापि दशैँको मासु, तिन्का परिकार अनि फुर्सतको रमाइलोनै वेग्लै छ । कति किलो मासु ल्याउने या खसीनै काट्ने या थप अरु के के गर्ने, योजनाहरु वन्दैछन पनि होला ।

पोलियोको निःशुल्क थोपा, एचआईभीका लागि निःशुल्क एआरभी औषधीहरु, कुष्टरोग र क्षयरोगका निःशुल्क औषधी पाइने हाम्रो देशका सम्पूर्ण स्वास्थ्य चौकीमा डाइबेटिजको औषधीहरु त परै जाओस पर्याप्त जानकारीसम्म दिन पनि प्राथमिकतामा परेको देखिंदैन । यका कारणहरु धेरै छन्, हुन सक्छ डाइबेटिज एउटा यस्तो वहुबिधात्मक र जटिल रोग हो कि यसलाई सहज व्याख्या र निरोधात्मक सुझाव दिन स्वास्थ्यसेवीहरुलाई सक्षम बनाउन सकिएको छैन् या डाइबेटिजलाई पनि संवेदनशील रुपमा हेरिइएको छैन् ।

शारीरिक अभ्यासका रूपमा जबसम्म योगलाई आत्मसात् गरिँदैन अरू कुनै उपायले त्यो सन्तुष्टि दिनै सक्दैन । योग त्यस्तो माध्यम हो जसले शरीर र आत्मालाई एकाकार गर्दछ र मान्छेलाई स्वस्थपनको व्यावहारिक अनुभूति दिलाउँछ । अरू व्यायामभन्दा योग नै किन ? भन्ने जिज्ञासुहरूका लागि निम्न बुँदा उपयोगी साबित हुन्छन् ।

शरीर स्वस्थ राख्न मुटु स्वस्थ हुनु जरुरी हुन्छ । तर, आजकाल अनियमित खानपान र अस्वस्थ दिनचर्याका कारण उच्च वा न्युन रक्तचापको समस्या दिनहुँ बढ्दो छ । शरीरमा रक्तप्रवाह सामान्यभन्दा कम हुन्छ भने त्यसलाई न्युन रक्तचाप भनिन्छ । सामान्यतः ब्लडप्रेसर १२०÷८० हुन्छ । ९० भन्दा कम हुनुलाई लो ब्लडप्रेसर भनिन्छ । यसलाई गम्भीर रुपले नलिइ यसको असर शरीरको अर्को अंगमा पनि पर्न सक्छ । शरीरमा ब्लडको दबाब कम...

२५ वर्षीया सीताको विवाह भएको १ वर्ष भयो । ६ महिनाअघि साउदी अरबमा काम गर्न गएका श्रीमानसंग चिठी आदानप्रदान भइरहन्छ । घरमा नन्द, देवर, सासू, ससुरासँगै बस्छिन् । घरमा रहँदा कति कुराको जवाफ सासु, ससुरालाई फर्काउन उनलाई गाह्रो छ । एकमहिना अघि घरमै रहेका बेला उनमा अचानक नौलो समस्या देखियो । एक्कासी काम्न थालिन् र भन्न थालिन्, ‘हेर.. हेर… म देवी हुँ, तँलाई मार्छु, तँलाई खान्छु तेरो सन्तानलाई नाश गर्छु’...

तपाईं हामीले सुनेको अनि कतिले वर्षौदेखि भोग्दै आएको समस्या हो, पाइल्स । यसलाई चिकित्सकीय भाषामा ‘हेमोरोइड’ भनिन्छ । यो प्राइमरी र सेकेन्डरी गरी २ प्रकारको हुन्छ । यसको मुख्य कारण नै कब्जियत हो । मानिसको दिसा गर्ने ठाउँ वरिपरि रहेका रक्तनशा विविध कारणबाट सुन्निने अवस्थालाई ‘हेमोरोइड’ भनिन्छ । साधारणतया ती रक्तनशाले दिसा गर्ने प्रक्रियालाई सघाउ पुर्याइरहेका...

-स्वास्थ्य खबरपत्रिका धेरै ब्रेकफास्ट खानुहोस्ः आफ्नो दिनको सुरुवात एक सन्तुलित ब्रेकफास्टबाट गर्नुपर्छ भन्ने भनाइ स्वास्थ्य क्षेत्रमा बारम्बार सुन्न पाइन्छ । बेलायतस्थित इम्पेरिकल कलेज लन्डनले गरेको अध्ययनअनुसार बिहानको ब्रेकफास्ट छाड्ने मानिसको दिमाग उच्च क्यालोरियुक्त खानेकुरातर्फ देखाउँदा बढी उज्यालो देखिएको थियो । यसको अर्थ हो, तपाईंले ब्रेकफास्ट छाडेको दिन तपाईको स्वास्थ्यका लागि हानिकारक लाग्ने स्न्याक्सप्रति बढ्दो आशक्ति...

चिया धेरै नेपालीले पिउने पेय पदार्थमा पर्छ । बिहान ओछ्यानमै चिया पिउने त नेपालीको चलन नै बनेको छ । कतिपय त चिया नपिई नित्यकर्म गर्न सक्दैनन् । अधिकांश नेपालीले बिहान चिया पिउछन् । के बिहान खाली पेटमा चिया पिउनु राम्रो...

नून थपेर खाने बानी छोड्नुपर्छ । बिहान–बेलुकीको खानामा हरियो सागले फाइदा गर्छ । दैनिक कम्तीमा एकपल्ट फलफूल खानुपर्छ ।

कब्जियत साझा स्वास्थ्य समस्या हो । यसले पेटमा गम्भीर गडबडी भएको संकेत गर्छ । सबै उमेरका मानिसमा देखिने यो रोगबाट विशेषगरी वृद्धवृद्धा पीडित छन् । कतिपय कब्जियतपीडित चिकित्सकको औषधि खाइरहेका छन् भने कतिपय घरेलु उपचारमै निर्भर छन् । विज्ञहरुका अनुसार कब्जियतका लागि घरेलु उपचार अन्य औषधिभन्दा बढी प्रभावकारी हुन्छ । कब्जियतबाट मुक्त हुने आठ तरिका: