पात्रोमा राखिएकैले धेरै आज राष्ट्रिय किसान दिवस भनेर सम्झेको हुनु पर्छ | केहि समय अगी सम्म नेपाललाई कृषि प्रधान देश भनेर चिन्ने गरिन्थ्यो र विस्तारै अहिले भन्न कम गरिदै आईएको छ | पहिला पहिला किसान भनेर बुझिने शब्दलाई अहिले कृषक भनेर चिनिदै आएको छ | शब्दमा ठुलो चिन्ता होईन जसरी विकास भन्ने शब्द अहिले समृद्दी नामक शब्दमा सजिलै अवतरण भएको छ |
कृषि कर्म पूर्ण रुपमा मानव जीवनको वृत्ति विकास संग सम्बन्धित आर्थिक भन्दा सेवामुलक वा अरुको जीवन जोगाउने हुर्काउने बढाउने नै भन्दा कति पनि फरक नपर्ला | कृषि शब्द प्रयोग हुदै गर्दा किसान वा कृषक शब्द पनि त्यति नै खेर आई हाल्छ | परिश्रमी, मेहनति, सच्चा श्रमजीवि वर्ग भनेकै किसान नै हुन् | किसानको जति महिमा सायदै अरु पेशामा आबद्द मान्छेको गईन्छ होला | 'सानो छ खेत सानै छ बारी.....'नामको कविता नसुनेको र नपढेको विद्यार्थी पनि सायदै होलान् | धर्तिको माटोमा पसिना चुहाएर जीवन फलाउने किसान वास्तवमै वैज्ञानिक हुन् |
नेपालमा अधिकांश जनता कृषि संग जोडिएकै हुन्छन | केहि समय अगाडी सम्म कृषि प्रधान देश भनेर पनि चिन्ने गरिन्थ्यो | तर बिस्तारै नेपालमा कृषि क्षेत्रले आफ्नो अस्तित्व र प्रभाव गुमाउंदै गएको छ | यसमा विविध कारण छन् मुख्यत हाम्रो राजनीतिक, आर्थिक, प्राविधिक र सामाजिक कारण रहेका छन् |
राजनीतिक कारणले देशमा बनेका कृषि मैत्री विभिन्न नीति, नियम र रणनीति र योजनाहरुको कार्यन्वयनको पक्ष कमजोर र भ्रष्टचारले लिप्त छ | अर्को आर्थिक कारणमा, नेपाली किसान अधिंकाश रुपमा साना र केहि मझौला मात्र छन् जो एकदमै पराम्परागत र गर्नैका लागि मात्र कृषि गर्दै आएका छन् | प्राविधिक रुपमा पनि सक्षम जनशक्ति कृषि क्षेत्रमा लागेका छैनन् भलै पछिल्लो चरणमा विदेशबाट फर्केर आएका युवाबाट यसमा केहि अग्रसरता बढेको देखिन्छ | प्राविधिक जनशक्ति मात्र नभएर यान्त्रिकीकरणमा जान नसक्नुमा नेपालमा कृषि क्षेत्रको एउटा दुखद नमुना हो | त्यस्तै गरी, सामाजिक कारण अर्को मुख्य समस्या छ | कोहि पनि घरपरिवारले आफ्ना छोराछोरीलाई किसान बनून भन्ने चाहंदैनन् | कृषि गर्ने, किसानी गर्ने भनेको हलो जोत्ने, खन्ने, बीउ लाउने जस्ता दुखका काम हुन् र यसबाट दुख बढी सुख कम हुन्छ भन्ने हाम्रो सोच विकास भएकाले यस्तो समस्या संस्कारको विकास भएको छ | यदि हाम्रा परिवारहरुले जस्तै अरु ठाउँमा पनि त्यही भन्ने हो भने हाम्ले के खाएर बाँच्छौं होला ? प्रश्न सोचनीय छ |
नेपालमा किसानलाई गरिब, फोहोरी, दुखि काम गर्ने, केहि गर्न नसकेर किसानी गर्न लागेका लगायत विभिन्न भनाईले कृषि क्षेत्रमा लाग्ने र लाग्न खोज्नेलाई तर्साउँछ | वास्तवमा सबै भन्दा बढी ध्यान दिनुपर्ने क्षेत्र | सबै भन्दा आर्थिक लगानी गरी प्रशस्त रोजगारी दिने क्षेत्र | सुखी नेपाली र समृद्द नेपालीको लागि बाटो कोर्ने क्षेत्र भनेको कृषि नै हो र त्यसमा सहभागी हुने कृषक नै हुन् |
अहिले सरकारका नजरमा कृषि र कृषकका क्षेत्रमा विभिन्न नीति, नियम, योजना, परियोजना बन्ने कार्य जारी छन् | निरन्तर रुपमा हरेक सरकारले सबै तहका सरकारमा कृषि लाई प्रमुख प्राथमिकता दिने घोषणा गरेर लागेका छन् | कागजी रुपमा कृषि र कृषक उन्नत छन् तर व्यवसायिक रुपमा किसानको समस्या अति नै दयनीय अवस्थामा रहेका छन् |
वास्तविक कृषक खेतवारीमा हुन्छन् | कृषकलाई के गरिदिनु पर्ने भन्ने सल्लाह लिन प्राविधिक देखि सरकारका कर्मचारी खेतवारी, बगैंचा मै नै जानु पर्ने हो तर यहाँ कृषकको जनसंख्या देखि उत्पादन कति भयो सम्मका कुरा सबै अनुमान र काठमाण्डौ बसेर कम्प्युटर बाट गरिन्छ | यो भन्दा विडम्बनाको विषय के होला ? संचार माध्यममा बर्खा लाग्न थालेपछि धान मकै लाउने बेला मल र बिउ नपाएका किसानका समस्याले खुब महत्व पाउँछन् र सरकारले पनि केहि गरे जस्तो देखाउन एक दुई ओटा राहतका काम गरेर टार्छ | वास्तवमा सरकार दुख परेपछि मात्र राहत बाँड्नैका लागि बनेको जस्तो देखिन्छ | कृषकका वास्तविक समस्या केके छन् भनेर बुझ्नु आवश्यक छैन | सिंचाई, मल, बिउ, प्राविधिक सुविधा, सडक, बिजुली, बजार, कृषक क्षमता अभिवृद्दीका कार्यमा अलिकति बजेट छुट्टाएर त्यसको कार्यन्वयन गरेपनि किसानका धेरै तहसम्मका समस्या समाधान हुन्छन् |
अब कुरा गरेर, गफ दिएर, यो र त्यो गर्छु भनेर किसानलाई झुलाउन समय छैन | तरकारी, फलफुल, खाद्य बाली, पशुपन्छी लगायतका क्षेत्रमा प्रभावकारी रुपमा साना तर महत्व राख्ने विषयमा कार्यक्रमलाई तीव्रता दिएमा किसानको गरिमा बढ्छ | किसान प्रति स्रद्दा जाग्दछ | कोरिया, जापान जान १० हजार जनाको कोटामा १ लाख युवा भिड्नु पर्ने छैन | कोरिया, जापानमा गएर त्यहाँ हरियाली बनाउन सक्ने युवा नेपाल मै अगुवा कृषक, व्यवसायिक कृषक र प्रभावाकारी कृषक बन्न सक्छन् | देशले कृषक जन्माउने ठाउँ राख्नु पर्यो कृषकलाई मार्ने र खुम्च्याउने ठाउँ होईन |
जय कृषि, जय कृषक !!
-------
-सन्तोष सागर
Liked by:
